مقدمه

زندگينامه حضرت امام محمد تقى عليه السلام
حضرت امام محمد بن على عليه السلام، ملقّب به «جواد» و «تقى» نهمين پيشواى شيعه است.
تولّد آن پيشواى معصوم در روز جمعه 19 رمضان سال 195 هجرى در مدينه اتفاق افتاد.حديث
پدر بزرگوارش حضرت رضا عليه السلام و مادر ارجمندش به نام سبيكه يا خيزران، بانويى پاكدامن بود كه تبارش به ماريه قبطيّه، همسر رسول خدا صلي الله عليه و آله مى رسيد.
از القاب ديگر او، مرتضى، منتجب، مختار، قانع و عالم هم نقل شده است. كنيه او «ابوجعفر» بود.
امام جواد عليه السلام در مدينه مى زيست و از هدايت و تربيت پدر بزرگوارش برخوردار بود، تا آنكه حضرت رضا عليه السلام در سال 200 به خراسان رفت. آن هنگام حضرت جواد شش ساله بود. پس از شهادت پدر در سال 203 هجرى، وى به امامت رسيد، در حالى كه حدود 9 سال داشت. وى نزديك به 17 سال پيشواى شيعيان بود.
دوران حيات آن حضرت، با خلافت مأمون و معتصم همزمان بود. مأمون پس از به شهادت رساندن حضرت رضا عليه السلام، در ظاهر برخوردى نيكو با فرزندان امام در پيش گرفت و دُخترش «امّ الفضل» را به همسرى امام جواد درآورد و در برخوردهاى رسمى و آشكار، آن حضرت را بر همه عباسيان و علويان ترجيح مى داد و فضايل و علوم او را به رخ كسانى مى كشيد كه نسبت به اينگونه رفتار خليفه اعتراض داشتند، هر چند آن ازدواج، داراى انگيزه سياسى از سوى مأمون بود و مى خواست يك مراقب دائمى و خانگى نسبت به او تعيين كرده باشد.
ازدواج امام با دختر مأمون در بغداد انجام گرفت و پس از مدّتى به خواسته امام، به مدينه آمدند و در آنجا زندگى مى كردند، تا آنكه مأمون در سال 218 هجرى درگذشت و پس از او معتصم به خلافت رسيد. معتصم نسبت به امام، بناى بدرفتارى و دشمنى گذاشت، حضرت را به بغداد احضار كرد و سرانجام نيز با توطئه اى امام را به دست همسرش ام الفضل مسموم و شهيد ساخت.
امامت حضرت جواد عليه السلام در سنين كودكى، يكى از ويژگى هاى مهمّ زندگانى اوست. حضرت رضا عليه السلام در حال حيات خويش، به اصحاب خاصّ فرموده بود كه پس از من، امامت با پسرم خواهد بود. حضرت جواد هم تنها پسر آن امام بود. امام محمد تقى در همان سالهاى كودكى، دانشمندترين فرد زمان خود بود و به اقتضاى امامت و عصمت، هر چه مى پرسيدند پاسخ مى داد. دانش گسترده اش اعجاب همگان را برانگيخته بود و همه در برابر جايگاه علمى او خاضع بودند. بزرگترين متكلّمان آن عصر در بحث با وى فرو مى ماندند و استدلال هاى روشن و محكم حضرت، همه را در مناظره ها مغلوب مى ساخت و اين ها نشان مى داد كه براستى او حجّت خداوند است و دانش او ريشه در علم خدايى دارد.
حتّى عموى پدرش، يعنى على بن جعفر كه پيرمردى كهن سال و خود از راويان حديث و شخصيت هاى محترم بود، در برابر امام جواد خردسال، مؤدّبانه خضوع مى كرد و مقام علمى و فضايل او را براى ديگران بر مى شمرد. مأمون نيز تحت تأثير دانش و بصيرت و كمالات حضرت بود و تا زنده بود، به آن حضرت احترام مى كرد. برخوردى كه مأمون در دوران كودكى حضرت در يكى از گذرگاهها داشت و صلابت و شجاعت و عظمت روحى امام را از پاسخ استوارش مشاهده كرد، خليفه را در برابر او خاضع ساخت.
عباسيان نسبت به احترام خليفه به امام جواد معترض بودند و بخصوص از ازدواج امام با دختر خليفه ناراحت بودند و آن را تهديدى نسبت به موقعيّت خلافت عباسى مى دانستند. مأمون براى ساكت ساختن آنان، مجلس مهمّى ترتيب داد و از برجسته ترين دانشمندان دعوت كرد. در رأس اين گروه، «يحيى بن اكثم» بود كه رئيس ديوان عالى كشور شمرده مى شد. در مباحثه و مناظره اى كه ميان امام و او انجام گرفت، امام به روشنى جواب كامل سؤال او را داد، امّا او از پاسخ دادن به سؤال امام ناتوان شد. اين صحنه به عظمت امام و دشمنى آنان افزود.
امام جواد عليه السلام در مكتب علمى خويش، شاگردان بزرگ و برجسته اى داشت كه راوى سخنان و علوم او بودند. برخى از آنان عبارت اند از: على بن مهزيار، ايوب بن نوح، ريّان بن شبيب، فضل بن شاذان، محمد بن سنان، بزنطى كوفى، ابو تمّام طائى و ابن ابى عمير.
در زمان حضرت جواد عليه السلام، گاهى علويان در گوشه و كنار، نهضت ها و حركت هاى سياسى بر ضد خلفا به راه مى انداختند. امّا امام در ظاهر، موضع جانبدارى از آنها از خود نشان نمى داد و برخى از آنها را هم تأييد نمى كرد. هر چند خود وى ارتباط هاى پنهانى با برخى از پيروان در جاهاى مختلف داشت و نامه نگارى هايى انجام مى داد و مرام سياسى اهل بيت را تبيين مى فرمود و اصحاب را به رازدارى و كتمان سرّآل محمد فرا مى خواند، امّا زمينه براى تحرّك آشكار سياسى و مبارزاتى فراهم نبود و امام مى كوشيد بهانه به دست دستگاه حاكم براى سركوبى شيعيان ندهد.
رفتار شايسته و اخلاق نيكوى امام و تلاش براى خدمت به محرومان و رفع نيازهاى نيازمندان و جود و بخششى كه در راه خدا و كمك به مستمندان از خود نشان مى داد، او را به لقبِ «جواد» آراسته بود. چون پس از پدر شهيدش، بزرگ خاندان رسالت محسوب مى شد، همه توجّه ها به سوى او بود. او نيز از طريق صدقه، وقف، انفاق، بخشش و احسان هاى فراوان، كرامت اين خاندان را به ظهور مى رساند و نشان مى داد كه شاخه اى از همان شجره نبوّت و ريشه مقدّس است.
همچنان كه گذشت، موقعيت و محبوبيت آن حضرت و اعتقادى كه هوادارانش در همه جا به امامت او داشتند، براى دستگاه خلافت به عنوان كانون خطر محسوب مى شد. از اين رو حضرت را به شهادت رساندند.
حضرت جواد عليه السلام، جوان ترين امام شيعه بود و هنگام شهادت 25 سال داشت. روز آخر ذى قعده سال 220 هجرى، آن حضرت به ديدار نياكان خويش در بهشت برين رفت. فرزندان او عبارت اند از: امام هادى عليه السلام، موسى مبرقع، فاطمه و حكيمه.
قبر مطهّرش در كاظمين (در سرزمين عراق) و در كنار بارگاه ملكوتى جدّش امام كاظم عليه السلام زيارتگاه شيعيان جهان است.