ادب معاشرت با مردم

الاختصاص ـ به نقل از اَوزاعى، درباره آنچه لقمان عليه السلام به پسرش گفت ـ : پسرم! سخن گفتن را با سلام و مصافحه با مردم، آغاز كن.

امام صادق عليه السلام ـ در بيان آنچه لقمان عليه السلام به پسرش گفت ـ : پسرم! اگر چيزى ندارى كه بدان صله رحم كنى و به برادران [دينىِ] خود بخشش نمايى، نيك خويى و گشاده رويى را از دست نده ؛ زيرا هر كس اخلاقش را نيكو گردانَد ، نيكوكاران او را دوست مى دارند و بدكاران از او كناره مى گيرند.

معانى الأخبار ـ به نقل از احمد بن ابى عبد اللّه ، از يكى از شيعيان ، در حديثى كه سَنَد آن را به ائمّه عليهم السلام رسانْد ، درباره آنچه لقمان عليه السلام به پسرش گفت ـ : پسرم ! با صد نفر رفاقت كن ؛ ولى حتى با يك نفر، دشمنى نكن . پسرم ! در حقيقت، تو را بهره اى است و خويى؛ بهره ات، همان دين توست و خويت، رفتار تو با مردم. پس با آنان دشمنى نكن و اخلاق نيك را بياموز. پسرم! غلام نيكوكاران باش و فرزند بدكاران نباش.

الإخوان ـ به نقل از مسلم بن وازع تميمى ـ : لقمان به پسرش گفت: «پسرم! با خويشانت صله رحم كن و به برادرانت احترام بگذار، و دوستانت را از كسانى انتخاب كن كه هر گاه از آنان جدا شدى يا آنان از تو جدا شدند، به زحمت نيفتى» .

إرشاد القلوب ـ از سفارش لقمان عليه السلام به پسرش ـ : . . . براى مردم ، همانى را بپسند كه براى خود مى پسندى ، و براى آنان نپسند آنچه را براى خود نمى پسندى .

شُعَب الإيمان ـ به نقل از حسن ـ : لقمان به پسرش گفت: «اى پسرم! چنان شيرين نباش كه بلعيده شوى ، و چنان تلخ نباش كه طرد شوى» .

الاختصاص ـ به نقل از اَوزاعى، درباره آنچه لقمان عليه السلام به پسرش گفت ـ : پسرم! با مردم، آشكارا دشمنى نكن، كه آنها نيز با تو دشمنى مى كنند؛ و ناتوان نباش، كه خوارت مى كنند؛ و شيرين نباش، كه تو را مى خورند؛ و تلخ نباش، كه طردت مى كنند .
به اين صورت نيز روايت شده است: «شيرين نباش، كه بلعيده مى شوى و تلخ نباش، كه پرتاب مى گردى».

الزهد، ابن حنبل ـ به نقل از هشام بن عروه، از پدرش ـ : در حكمت؛ يعنى حكمت لقمان عليه السلام ، مكتوب است: «پسرم! سخنت پاك و زيبا، و چهره ات گشاده باشد تا پيش مردم، از كسى كه به آنان عطا مى كند ، محبوب تر باشى ».

كشف الريبه:لقمان حكيم به پسرش گفت: «اى پسرم! تو را به خصلت هايى سفارش مى كنم كه اگر بدانها چنگ بزنى ، هرگز از بزرگى نيفتى؛ خُلقت را براى دور و نزديك بگشا، و نادانى ات را از كريم و لئيم باز دار، و برادرانت را مراقبت كن، و با خويشانت صله رحم كن و آنان را از پذيرفتنِ [سخنِ] خبر چين و زورگويى كه مى خواهد تو را به فساد و فريب وا دارد ، ايمن بدار. برادرانت بايد كسانى باشند كه هر گاه از آنان جدا شدى يا آنان از تو جدا شدند ، غيبتشان نكنى و آنان نيز تو را غيبت نكنند».

امام صادق عليه السلام ـ در بيان موعظه لقمان عليه السلام به پسرش ـ : با فقيه ، مجادله و با پادشاه ، دشمنى و با ستمگر ، همراهى و دوستى و با فاسقِ پليد ، رفاقت نكن و با متّهم نيز رفاقت نكن .

الزهد ، ابن حنبل ـ به نقل از هشام بن عروه ، از پدرش ـ : در حكمت ؛ يعنى حكمت لقمان، مكتوب است : «دوست خود و دوست پدرت را دوست داشته باش» .

ربيع الأبرار :لقمان گفت : «پسرم ! سخنت را در اختيار كسى كه به آن گوش نمى دهد ، قرار نده ؛ چرا كه جا به جا كردنِ صخره ها از سرِ كوه ها ، آسان تر است از سخن گفتن با كسى كه گوش شنوا ندارد» .

ربيع الأبرار :لقمان ، هر گاه از كنار ثروتمندان مى گذشت، مى گفت: «اى اهل نعمت ! نعمتِ بزرگ تر را فراموش نكنيد» و هر گاه از كنار نيازمندان مى گذشت، مى گفت : «بپرهيزيد كه دو بار مغبون نشويد ».

المواعظ العددية :لقمان به پسرش گفت : «كسى را كه از خدا اطاعت مى كند ، خوار نكن ، و كسى را كه از خدا نافرمانى مى كند ، احترام نكن ».

بياض تاج الدين :لقمان عليه السلام گفت : «هر گاه به انسانى برخوردى ، دقّتت در خِردش بيشتر از گناهش باشد ؛ چرا كه گناه او براى خودش است ؛ ولى خِردش ، هم براى اوست و هم براى تو.
خردمند، كسى است كه با رازِ چهره ها، بر راز دل ها استدلال كند ، و با نظر نخستش، پايان كارها را ببيند و از مبهم هاى آنها ، پرده هاى تاريكى را بزدايد .
خرد ، گنج هاى دل ها را بيرون مى آورد و امانت هاى غيب ها را استخراج مى كند» .

محاضرات الاُدباء :لقمان عليه السلام گفت : «برادران ، سه دسته اند : نيرنگباز ، حسابكش ، و علاقه مند . نيرنگباز ، كسى است كه از خوبىِ تو استفاده مى كند ؛ ولى به تو فايده نمى رساند . حسابكش ، كسى است كه به اندازه اى كه از تو بهره جسته ، به تو فايده مى رساند . علاقه مند ، كسى است كه بدون طمع به دوستى ، به تو عشق مى ورزد» .

نثر الدُّر :لقمان به پسرش گفت : «پسرم ! با مردم، دوستى كن ؛ چرا كه دوستى با آنان ، مايه امن است و دشمنى شان، مايه هراس» .